Gaeilge i nGach Áit

Chaith mé trí lá as Gaeilge sa Mhuileann gCearr. B’shin an chaoi a mhínigh mé céard a tharla dom do dhaoine, ach bhí níos mó ná sin ann. Bhuail mé le daoine cosúil le Damhnait, Veronica, agus Brendon a mhúin dom go bhfuil Gaeilge i ngach áit agus gur Gaeltacht í an tír go léir.

Tháinig an smaoineamh chugham anuraidh. Seo Bliain na Gaeilge is tá an Tóstal faoi lánseol. Is duine mise de ‘The Scattering’ im’ cónaí le 15 bliain anuas i gCathair na nAingeal, i gCalifornia. Lá amháin, is mé ag múineadh teangachaí iasachta ansin, chuala mé mé fhéin ag páipearacht le mo dhaltaí faoi thábhacht na teangacha dúchasacha. “Faigheann teanga amháin bás gach coicís,” ar mise leo. Ach an lá sin chuaigh sé i bhfeidhm orm i ndáiríre. Céard faoi mo theanga féin? Cén maitheas bheith a tabhairt amach faoi bhás na teangachaí dúchasha i SAM muna raibh mé sásta mo theanga a shábháil. Sin mar a thosaigh sé. Dúshlán dom féin.Ní bhíonn seans agam Gaeilge a labhairt ar an taobh eile den domhan. Ach is aoibheann liom bheith ag twiteáil as Gaeilge. Tar éis tweeteanna a léamh ag insint go raibh roinnt mhaith Gaeilge i mBaile Átha Cliath is neart Gaeilge ag an aerfort, shocraigh mé ar phlean. Dhéanfainn iarracht dul ó aerfort ÁC go dtí an Muileann gCearr gan focal Béarla a labhairt. D’úsáidfinn córas iompar poiblí. B’shin mar a thosaigh sé i ndáiríre.

Ag an aerfort:

Bhí airgead, eolas agus bus uaim. Níor thug an bhean a bhí ag féachaint ar na pasanna aon aird orm. Mise: Seo duit. Ise: Fine. Thanks. Gan ligint di cur isteach orm, ar aghaidh liom le m’airgead a athrú. Labhair mé go mall leis an lead óg ann: “Ceist. An bhfuil Gaeilge agat?”

Thug mé faoi deara ar an turas seo go mbíonn trí soicind nó mar sin ag teastáil ó dhaoine le dul ó theanga amháin go teanga eile.

Sos 3 soicind. “Beagáinín,” a d’fhreagair sé. “Ana-mhaith,” ar mé le gliondar. Leanamar ar aghaidh agus ba léir go raibh áthas air go raibh áthas orm. De réir a chéile thosaigh sé ag comhaireamh as Gaeilge agus bhí m’airgead agus an chéad bua agam.

Suas an staighre ansin liom ag leanúint an fógra ‘Eolas’ go dtí go bhfaca mé beirt ina suí istigh san ionad sin. “Ceist. An bhfuil Gaeilge agaibh?” ar mé go mall leo. Ciúnas ar feadh trí soicind.  Ansin rinne an bhean draothadh gáire agus í ag féachaint ar an bhfear eile is dúirt sí, “Tá Gaeilge aige.” Fadhb ar bith agam ansin. Bhí Gaeilge acu agus áthas orainn go léir faoin gcomhrá a bhí againn.

Zón 12. Sin a bhí scríofa agam ar an bpáipéar a fuair mé uathu. Nuair a chonaic mé an gárda taobh amuigh bhí áthas orm arís. Bheadh Gaeilge aige. D’fhiafraigh mé de cá raibh zón 12. Is thuig sé gach focal. Ach dhiúltaigh sé go hiomlán í a labhairt. Eiseann: Over there. Mise: Thall ansin san áit ina bhfuil an bhean ina seasamh? Eiseann: That’s right. Agus araile.

Sa Mhuileann gCearr:

Ag stad an bhus chuir mé ceist ar an dtiománaí an raibh sé an dul go dtí an Muileann gCearr. Mar a tharla sé, Daithí O Flaithearta a bhí air agus Gaeilge álainn aige. Ach ní féidir bheith ag caint le tiománaí bus agus é ag tiomáint.

Ag caint le Damhnait:

Mar sin, nuair a bhí mé suite istigh ann thosaigh mé ag labhairt mé leis an mbean in aice liom ag tosnú le “Gabh mo leithscéal. Ceist. An bhfuil Gaeilge agat?” Bhí, mar a tharla sé. Chaith mé an chuid is mó den turas ag caint as Gaeilge le Damhnait Ní Loinsigh, bean chairdiúil,  go dtí gur shroicheamar an baile. Ba mhúinteoir í. Mhúin sí Laidin agus Mata i meánscoil ach bhí sí ar scor anois. Ní raibh aon focail deacra ná téarmaíocht nua-aimseartha sa chómhrá a bhí againn. Ach chuireamar aithne ar a chéile agus b’shin an chéad cómhrá fada a bhí agam sa bhaile. Bhí ionadh orm agus uirthi faoi. Ach mar sin féin bhí sé an-nádúrtha go deo. Níos sásúla ná Béarla. Shroicheamar an Muileann gCearr agus d’fhágamar slán lena chéile.

Bheadh cultúr, éadaí agus bia uaim sa bhaile. Shocraigh mé ar tosnú le ceol is craic. Bhí mé ar saoire. An oíche sin chuaigh mé go Áras An Mhuilinn. Is ionad iontach é.  In áit dul isteach san áit ina raibh an damhsa, chuaigh mé isteach sa seomra caife ag súil le comhrá a dhéanamh le daoine ann. Is orm a bhí an t-ádh. Bhí gaeilgeoirí den scoth ann. Bhí sé deireanach nuair a d’fhill mé abhaile tar éis an lá ar fad a chaitheamh ag labhairt Gaeilge. B’shin an chéad lá.

An lá ina dhiaidh lean mé ar aghaidh agus an lá dár gcionn mar bhí muinín agam asam féin. Ins na  siopaí agus ins na bialanna thosaigh mé leis an mantra “Ceist: an bhfuil Gaeilge agat?” agus d’éirigh liom i ngach áit. Bhí Gaeilge fiú ag an bhfear ó Shasana sa siopa rothar. Moladh do Kenneth i Heatons, do Holly Grey i Just Baked, do Jennifer Poole sa café in aice le Dunne’s, don cailín lách i bPeppers, do na daoine i ngach áit a labhair liom as Gaeilge. Bhí mo thaithí sa bhaile i bhfad níos saibhre mar gheall oraibh.

Ag caint le Veronica:

Níor chreid mé go raibh an oiread sin Gaeilge i mo bhaile dúchais.  Ach ar an gceathrú lá bhí sé in am dom dul go dtí ‘An Ghaeltacht.’ Ag an stáisiún traenach bhí mé ag léamh an leabhar Pedro Páramo i nGaeilge. Thosaigh bean in aice liom an caint liom i mBéarla, ag cur ceist orm faoin leabhar. Ós rud é go raibh mé ag smaoineamh i nGaeilge ansin, ní raibh fonn orm athrú go Béarla. Mar sin thaispeáin mé an leabhar di agus mhínigh mé (go mall as Gaeilge) mo phlean Gaeilge a labhairt. Bean álainn a bhí inti agus bhí a Daid léi ar an taobh eile. “Ú,” ar sise. “I understood that.” Ansin thosaigh sí ag caint liom i nGaeilge, go mall ar dtús agus gan stró roimh i bhfad. Ó am go ham stop sé le rá lena Daid ar an taobh eile “I can’t believe I’m speaking Irish!” agus ar ais léi arís ag caint liom.  Veronica a bhí uirthi agus bhain mé an-taitneamh as ár gcomhrá. D’fhág mé slán léi agus lena Daid i nDún na nGall.

‘Sé an chéad rud a bhuail mé sa Ghaeltacht i nDún na nGall (i ndiaidh áilleacht na háite) ná go raibh mé ag labhairt níos mó Béarla ansin an chéad lá a bhí mé ann. Bhí daoine nach raibh Gaeilge ar bith acu ar an gcúrsa. Tá Gaeilge ón scoil ag daoine sa bhaile. Ach b’shin an chéad lá ann agus bhí Gaeilge le cloisteáil mór thimpeall orm freisin.

Chuaigh mé ansin le fáil amach cén draíocht a bhí ag Oideas Gael. Chuala mé faoi go minic ó dhaoine i Meiriceá. Tuigim anois cén fáth a a dtagann daoine ó thíortha i bhfad is i gcéin ar ais go dtí an áit sin bliain i ndiaidh a chéile. Tá na himeachtaí, an ceol, na múinteoirí, an cúrsa ar fad ar an gcaidhdeán is airde. Tá Gaeilge agus ár gcultúr ag fás ansin agus ag scaipeadh ar fud an domhain. Moladh go deo leo.

Ach nuair a bhí an tseachtain thart agus mé ar ais sa Mhuileann gCearr tháinig sé chugham go raibh na rudaí céanna is a bhí le fáil i nDún na nGall againne freisin (seachas na sléibhte). Chuala mé ceoltóirí ó Bhaile an tSrutháin agus ó Chúil an tSúdaire in Áras an Mhuilinn agus bhí siad dochreidthe! Bhí rinceoirí den scoth ann chomh maith agus stíl sean-nós ag na daoine óga. Seoda beo. Gaeilge, ceol, cultúr: bhí siad anseo in aice linn an t-am go léir. Chuaigh mé ag taisteal is labhair mé Gaeilge i mBaile Átha Cliath agus i gCill Chainnigh is ní raibh fadhb ar bith agam in aon áit. Is Gaeltacht í an tír go léir. Creid é.

Ag caint le Brendon:
Ar m’oíche dheireanach sa bhaile chuaigh mé go ar ais go Áras an Mhuilinn. Is bhuail mé le Brendon ann. “Níl focal Gaeilge agam.” Sin a dúirt sé agus ní raibh aon rud as bealach ná neamhchoitianta ag baint leis an ráiteas sin seachas go ndúirt sé as Gaeilge é agus go raibheamar tar éis bheith ag caint le chéile ar feadh fiche nóiméid trí Ghaeilge amháin, rud a luaigh mé dó ag taispeáint an t-am dó ar m’uaireadóir.
Duine lách a bhí ann. Chuala sé mé ag labhairt le fear eile as Gaeilge ar an mbealach isteach agus phioc sé suas an comhrá ag labhairt go mall ar dtús agus muid ag cur aithne ar a chéile ar an mbealach isteach go dtí an Seisiún thuas staighre.
Cé gur dhiúltaigh sé go raibh Gaeilge aige, bhí sé líofa agus bhí sé soiléir go raibh áthas air an teanga a úsáid. Fuair mé amach tar éis píosa maith cainte go raibh aithne aige ar mo Dhaid agus fuair sé amach go raibh mé ag fanacht i dteach mo Dhaid fhad is a bhí mé sa bhaile. An mhaidin ina dhaidh sin, mo mhaidin deireanach sa tír, fuair mé beart sa bhosca litreacha: leabhar a scríobh sé a bhí ann mar bhronntanas dom. Sin cineáltas duit.
♫ ‘Lig mé saor ón suan atá orm.’ ♫ Sin líne ó leagan Coláiste Lurgan den amhrán Wake Me Up. D’fhéadfadh sé a bheith ag tagairt don teanga féin. Tá Gaeilge inár n-intinn is in ár gcroíthe in áit chiúin ina codladh. Caithfear í a dhúisiú, go gcloistear í trí bhéal an phobail.
‘Oscail do shúile agus ansin oscail aríst iad.’ B’shin comhairle Granny Weatherwax i leabhar Terry Pratchett. Sin an draíocht. Sin atá le déanamh againn. Feicimid na daoine mór thimpeall orainn agus labhraíonn muid as Béarla leo. Ach má fheiceann muid arís ón gcroí, le tuiscint, feicfimid go bhfuil Gaeilge acu agus fonn orthu í a labhairt. Tá orainn an doras a oscailt don domhan eile sin nach bhfuil i bhfad uainn. Ach caithfear é a oscailt go ciúin is an teanga a mhealladh amach go binn le cion is le dearbhú. Sin an rún. Taispeáin di ‘bóthar éasca cothrom.’ Áit slán ó náire. Áit lán le háthas is bród. “People will respond to an opportunity to engage with the language,”  a dúirt Micheál O Foighil ag caint leis an bpáipéar seo le déanaí i http://www.irishtimes.com/life-and-style/the-youtube-approach-to-learning-irish-1.1496607 Ní hamháin sin. Tá siad ag súil go mór leis le fada, i ngan fhios dóibh fhéin.

Is Gaeltacht í an tír go léir más mian linn. Tá rogha againn. ‘Sé m’aistear é. Níl fhios cén fhad a mhairfidh sé.’ Roghnaím saol le Gaeilge mar ansin atá an muintearas. Is réabhlóid chiúin í an Aiséirí na Gaeilge seo. Ach is féidir linn go léir bheith páirteach ann ag tosnú le “Ceist. An bhfuil Gaeilge agat?” Tá Gaeilge i ngach áit. Tosnaíonn sé linne.